Το Φαινόμενο των Ψευδών Ειδήσεων – Fake News
Στη σύγχρονη εποχή, οι περισσότεροι άνθρωποι εξαρτώνται περισσότερο από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης (Facebook, Instagram κτλ) παρά από τον τύπο, την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, αποτελώντας για εκείνους την βασική πηγή πληροφοριών. Το βασικότερο χαρακτηριστικό της διαδικτυακής δημοσιογραφίας είναι ο εκδημοκρατισμός της παράγωγης και της διάδοσης ειδήσεων αλλά από την άλλη πλευρά έχει γίνει ένα πεδίο αναπαραγωγής ψευδών ειδήσεων. «Οι ψευδείς ειδήσεις είναι ένα είδος κίτρινου τύπου ή προπαγάνδας που γίνεται με σκόπιμη παραπληροφόρηση ή με φάρσες που διαδίδονται με παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης ή με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Η μάστιγα των γνωστών «fake news» δεν αποτελεί ένα νέο φαινόμενο, αλλά λόγω της εξάπλωσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αλλά και της παγκοσμιοποίησης έχει γίνει πιο διαδεδομένη. Στην εποχή της διαδικτυακής ενημέρωσης, οι ψευδείς πληροφορίες εξαπλώνονται γρηγορότερα και μπορούν εύκολα να παραπλανήσουν και να οδηγήσουν σε λανθασμένα συμπεράσματα.
Πολύ συχνά βλέπουμε ειδήσεις με πομπώδεις τίτλους με σκοπό να προσελκύσουν και να παραπλανήσουν τον διαδικτυακό αναγνώστη, ώστε η διάδοση των ψευδών ειδήσεων να γίνει γρηγορότερη.
Δυστυχώς, σήμερα «το φαινόμενο της διασποράς ψευδών ειδήσεων δεν έχει δημιουργήσει μόνο ένα εθισμό στο ψεύδος, μια ανοσία της διαδικτυακής κοινωνίας στη ψευδή, στη συκοφαντική, την παραπλανητική πληροφορία αλλά και μια πλήρη απαξίωση της έννοιας της αλήθειας, της έννοιας του πραγματικού γεγονότος, της έννοιας του «συμβάντος». Δεν ενδιαφέρει πλέον αν μια είδηση ή πληροφορία είναι αληθής ή όχι, αν βασίζεται σε κάποιο πραγματικό γεγονός ή όχι ή αν ένα γεγονός έχει πραγματικά συμβεί ή όχι. Το πιο σημαντικό, είναι η ίδια η πληροφορία. Ψευδής ή αληθής είναι αδιάφορο»(Κουκιάδης, 2018, σελ.14).
Στους περισσότερους η επικρατεί η αντίληψη, ότι το διαδίκτυο αποτελεί έναν χώρο στον οποίο κάθε πρόσωπο έχει το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης, αλλά τι γίνεται αν η ελευθερία αυτή σημαίνει ότι ένα άτομο εξαπλώνει ψευδείς, κακόβουλες και ενοχλητικές πληροφορίες που απεικονίζονται ως πραγματικές ειδήσεις;
Ο καθένας είναι κατ’ αρχήν ελεύθερος να εκφράζει γνώμες και απόψεις για ένα θέμα, κανείς όμως δεν είναι ελεύθερος να διαδίδει ψευδείς πληροφορίες, ειδικά όταν αυτές έχουν παραπλανητική και κακόβουλη σκοπιμότητα. Η αχαλίνωτη και ανεξέλεγκτη ελευθερία της έκφρασης που προσφέρει το διαδίκτυο έχει ως αποτέλεσμα, να παραβιάζονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η προστασία της ανθρώπινης προσωπικότητας, η υπόληψη, η ιδιωτικότητα, η φήμη, τα προσωπικά δεδομένα και η ψυχοσυναισθηματική και πνευματική υγεία ενός ατόμου (Κουκιάδης, 2018).
Οι ψευδείς ειδήσεις μπορεί να οφείλονται στην άγνοια ή τον ελλειμματικό επαγγελματισμό των δημοσιογράφων ή μπορεί να υπάρχουν και ειδήσεις χαλκευμένες, που υποκρύπτουν σκοπιμότητα, όπως πολιτική, οικονομική, κοινωνική ή ανθρωπιστική.
Η διάδοση του (αναληθούς) περιεχομένου μπορεί να έχει σοβαρές κοινωνικές συνέπειες, όπως στιγματισμό, περιθωριοποίηση, παρενόχληση, δυσφήμιση. Ακόμη, η διάδοση ψευδών ειδήσεων μπορεί να ενθαρρύνει το μίσος, την παρανόηση, τις διακρίσεις, τις προκαταλήψεις και τον ρατσισμό.
Το πιο αποτελεσματικά εργαλείο για να προστατευτεί κάποιος από τις ψευδείς ειδήσεις είναι η χρήση και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης απέναντι στο μεγάλο αριθμό εισερχόμενων πληροφοριών είναι απαραίτητη για όσους πλοηγούνται στο διαδίκτυο.
Τέλος, η ενθάρρυνση της ψηφιακής εκπαίδευσης για την ορθή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και την απόκτηση γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων είναι επιτακτική, ώστε τα άτομα να μπορούν να διακρίνουν τις ψευδείς ειδήσεις από τις πραγματικές και να αυτοπροστατευτούν από αυτές.
Κουκιάδης, Δ. Ι. (2018). “Fake News and Post-Truth Politics”: Μια προσέγγιση της διαδικτυακής επικοινωνίας από την οπτική της Θεωρίας του Δικαίου και του Συγκριτικού Δικαίου. Pro Justitia, 1, 12-21.
