Έφηβες και ΔΕΠΥ | Ο ρόλος των ορμονών

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας είναι μία παρεξηγημένη διαταραχή που επηρεάζει τα μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται στον σχεδιασμό, τη συγκέντρωση και την εκτέλεση εργασιών. Δεν είναι διαταραχή συμπεριφοράς. Δεν είναι ψυχική νόσος και δεν είναι συγκεκριμένη μαθησιακή ανεπάρκεια. Αντίθετα, είναι μία αναπτυξιακή διαφοροποίηση της λειτουργίας του εγκεφάλου στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί τα συστήματα αυτοδιαχείρισής του.

Τα γενικότερα συμπτώματα είναι:

• Απροσεξία
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Φτωχή διαχείριση χρόνου
• Αδυναμία ελέγχου παρορμήσεων
• Υπερβολικά συναισθήματα
• Υπερσυγκέντρωση
• Εκτελεστική δυσλειτουργία

Ακολουθούν πολλά άλλα χαρακτηριστικά που βοηθούν τον οργανισμό να υποστηριχθεί τη στιγμή που δεν μπορεί να προσαρμοστεί με τον τρόπο που έχει προσχεδιαστεί για τους ανθρώπους χωρίς ΔΕΠΥ (π.χ. δημιουργικότητα, καινοτομία, κλπ).

Τα συμπτώματα μπορούν να ποικίλουν και χωρίζονται σε τρεις υποτύπους – απρόσεκτος τύπος, υπερκινητικός τύπος και παρορμητικός τύπος. Ανιχνεύεται στο 11% των παιδιών και στο 5% των ενηλίκων. Η κυριότερη δευτερογενής επίπτωση της ΔΕΠΥ είναι η αρνητική επίδραση στην αυτοεκτίμηση του παιδιού.

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ αποτελεί μία σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει διάφορα στάδια μέσω της κλινικής συνέντευξης, του ιατρικού ιστορικού και τη λήψη πληροφοριών μέσα από κλίμακες που δίνονται στους γονείς και τους δασκάλους. Έως και σήμερα πολλές πτυχές της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας παραμένουν ασαφείς και οδηγούν σε σύγχυση κατά την αναγνώριση της διαφορετικής νευρο-καλωδίωσης των ανθρώπων. Αυτό που πλέον υποστηρίζεται είναι ότι η διαταραχή εμφανίζει διαφοροποιήσεις στο ίδιο άτομο ανάλογα με την ηλικιακή φάση στην οποία είναι.

Ειδικότερα, στις γυναίκες οι ορμόνες φαίνεται να καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπτωματολογία της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας από την εφηβεία έως και την εμμηνόπαυση περνώντας μέσα από τέσσερις φάσεις αλλά και με αλλαγές ανά μήνα. Η μέση ηλικία διάγνωσης της ΔΕΠΥ στις γυναίκες που δεν είχαν διαγνωστεί ως παιδιά είναι περίπου στα 36 με 38 έτη ενώ πριν μπορεί να είχαν λανθασμένα λάβει τη διάγνωση κάποιας συναισθηματικής ή αγχώδους διαταραχής. Είναι συχνό φαινόμενο να συγχέονται οι διαγνώσεις σε αυτές τις περιπτώσεις μιας και οι διαταραχές του συναισθήματος αποτελούν δευτερογενείς εκδηλώσεις της ΔΕΠΥ και ακόμη και αν αντιμετωπιστούν δεν είναι επαρκές για να φτάσουν στη ρίζα του προβλήματος που είναι η ίδια η ΔΕΠΥ. Στα κορίτσια και στις γυναίκες μπορεί να παρατηρηθεί επιδείνωση των συμπτωμάτων όπως δυσκολία συγκέντρωσης ή ονειροπόληση, ευερεθιστότητα και δυσκολίες στις σχέσεις συγκεκριμένες μέρες του μήνα. Οι σκέψεις τους μπορεί να έχουν περισσότερη ένταση και ανησυχία λίγο πριν τον ερχομό της έμμηνου ρύσης ενώ να μπορούν να οργανωθούν και να είναι πιο συγκεντρωμένες στη μέση του κύκλου.

Οι ορμόνες της εφηβείας παράλληλα με τις σχολικές υποχρεώσεις που σταδιακά αυξάνονται σε αυτές τις ηλικίες κάνουν ακόμα δυσκολότερο τον χειρισμό των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Οι έφηβες μπορεί να καθυστερούν στις υποχρεώσεις τους, να ξεχνούν τα βιβλία τους ή να παραδώσουν εργασίες που έχουν ήδη κάνει. Αυτό συμβαίνει επειδή οι έφηβες με ΔΕΠΥ πέρα από τις ορμονικές αλλαγές, χρειάζεται να αλλάζουν αίθουσες, να προσαρμόζονται σε έξι τουλάχιστον καθηγητές και να ιεραρχούν σωστά τις υποχρεώσεις τους. Στις περιπτώσεις των κοριτσιών που λαμβάνουν αγωγή για να βοηθηθούν από τα συμπτώματα που δεν μπορούν να ελέγξουν, η αγωγή μπορεί να χρειάζεται να αυξηθεί ή να τροποποιηθεί ανάμεσα σε διαφορετικές δραστικές ουσίες. Σε ορισμένες περιπτώσεις η αγωγή ίσως διακοπεί επειδή πλέον δεν μπορεί να βοηθήσει τις έφηβες, όμως με κατάλληλη στήριξη μπορεί να βρουν τρόπους να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις των σχολικών προγραμμάτων. Είναι σημαντικό να ξέρουν τι συμβαίνει στο σώμα τους όταν νιώθουν ευερεθιστότητα, ανησυχία ή μεγάλη διάσπαση κάποιες μέρες του μήνα. Οι ορμονικές αλλαγές έχουν σημαντικό ρόλο στα κορίτσια με ΔΕΠΥ μιας και μπαίνουν στην εφηβεία από τα 9 έως τα 11 εκφράζοντας μία πιο επαναστατική στάση και κάποιες φορές εμπλέκονται σε επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι συνηθέστερες προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπες είναι η εμφάνιση ακαδημαϊκών προβλημάτων, η αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς, σημάδια που σχετίζονται με χρήση ουσιών και υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης από τα κορίτσια που δεν έχουν ΔΕΠΥ. Σε αντίθεση με τα αγόρια με ΔΕΠΥ που εμφανίζουν πιο έκδηλες συμπεριφορές, τα κορίτσια με ΔΕΠΥ τείνουν να εσωτερικεύουν τα προβλήματά τους και συνεπώς μεγεθύνουν τα συναισθήματα που βιώνουν.

Είναι συχνό φαινόμενο να υπερτονίζονται από τους εκπαιδευτικούς, γονείς και άλλους ενήλικες οι αδυναμίες τους, οι οποίες θα είναι εντονότερες κάποιες μέρες του μήνα. Τα δυνατά σημεία των εφήβων μπορεί να τις βοηθήσουν τις μέρες που νιώθουν πιο αδύναμες. Ενθαρρύνοντας τις να χρησιμοποιούν περισσότερο τα δυνατά τους σημεία μέσα από υπομονή έναντι φωνών και τη χρήση αναγκαίων διαλλειμάτων όταν νιώθουν ότι δεν μπορούν να αποδώσουν άλλο μπορούν να διδαχθούν καλύτερες δεξιότητες αυτοδιαχείρισης.