Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας | κοινωνικές αγκυλώσεις (Ανδρονίκη Γιαννενάκη)
Παρά τις προόδους που έχουν γίνει για την κατανόηση των ψυχικών ασθενειών, η κοινωνία μας σήμερα εξακολουθεί να έχει αρνητικές στάσεις και αντιλήψεις γύρω από τις ψυχικές ασθένειες. Παρόλο που πλήττεται ένα σημαντικός αριθμός ατόμων από ψυχικά νοσήματα, υπάρχει ένα ισχυρό κοινωνικό στίγμα που συνδέεται με αυτά.
Γιατί υπάρχει το στίγμα;
Στερεότυπα, προκαταλήψεις και διακρίσεις είναι τρεις έννοιες που συνδέονται άμεσα με το στίγμα. Ο στιγματισμός της ψυχικής νόσου δεν οφείλεται μόνο στην άγνοια αλλά και στην φυσική ροπή του ανθρώπου να διατυπώνει προκατειλημμένες και στερεότυπες εκτιμήσεις ως προς την φύση της ψυχικής ασθένειας. Η προκατάληψη και τα στερεότυπα σχετικά με τους ψυχικά ασθενείς μπορεί να περιλαμβάνουν την αντίδραση «φοβάμαι τους ψυχικά ασθενείς(προκατάληψη), επειδή είναι επικίνδυνοι και απρόβλεπτοι(στερεότυπο)». Αυτός ο φόβος οδηγεί τον άνθρωπο «σε αυθαίρετες εκτιμήσεις της πραγματικότητας. Οι ανθρώπινες κοινωνίες ό,τι φοβούνται το γελοιοποιούν και το περιθωριοποιούν γιατί νοιώθουν ότι αυτό απειλεί την συνοχή τους. Αυτή η περιθωριοποίηση ενδυναμώνει την αίσθηση της ομοιογένειας της κοινωνίας αλλά δυσκολεύει όχι μόνο την πρόληψη αλλά και την αποκατάσταση αυτών που αντιμετωπίζουν ψυχολογικές δυσκολίες»(Κορδώση, Σαρίδη & Σουλιώτης, 2015, σελ.10).
Το στίγμα που συνδέεται με την ψυχική ασθένεια μπορεί να χωριστεί σε δύο τύπους: το κοινωνικό στίγμα και τον αυτοστιγματισμό. Το κοινωνικό στίγμα, περιλαμβάνει τις προκατειλημμένες συμπεριφορές που οι άλλοι έχουν γύρω από την ψυχική ασθένεια, ξεκινώντας από την υιοθέτηση κοινωνικών στερεότυπων που αποδίδονται στο άτομο, όπως ότι ο ψυχικά ασθενής είναι επικίνδυνος, ανίκανος, βίαιος και υπεύθυνος για την ασθένειά του. Έτσι ο ψυχικά ασθενής εσωτερικοποιεί τον κοινωνικό στιγματισμό και αυτοστιγματίζεται. Δηλαδή, «το άτομο προβάλλει το στίγμα στον εσωτερικό του κόσμο και το οικειοποιείται, το αφομοιώνει ως μέρος της ταυτότητάς του και λειτουργεί κοινωνικά μέσω αυτού» (Πασματζή, Κουλιεράκης & Γιαγλής, 2016, σελ. 244-245)
Πώς επηρεάζει το στίγμα τα άτομα;
Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που συνοδεύουν το στίγμα της ψυχικής νόσου, μπορούν στη συνέχεια να οδηγήσουν σε διακρίσεις (π.χ. αδυναμία στέγασης και επαγγελματικής αποκατάστασης), με αποτέλεσμα τα άτομα να απομονώνονται και να αποσύρονται κοινωνικά. Αυτό επιδεινώνει την ήδη επιβαρυμένη ψυχολογική κατάσταση τους και δυσχεραίνει την όποια προσπάθεια για αυτόνομη διαβίωση και ισότιμη ύπαρξη στην κοινωνία.
Το στίγμα δεν αποτελεί πρόβλημα των ατόμων που πάσχουν από ψυχική ασθένεια αλλά της ίδιας της κοινωνίας. Η άγνοια, οι φόβοι, οι παρανοήσεις, οι μύθοι της κοινωνίας για τις ψυχικές ασθένειες γεννούν το στίγμα. Έτσι τα άτομα, προκειμένου να ξεπεράσουν την ντροπή τους προσπαθούν να παρουσιάσουν τον εαυτό ως «φυσιολογικό» για να αποφύγουν την «ετικέτα» του ψυχικά ασθενούς, αποθαρρύνοντας πολλές φορές την αναζήτηση ειδικού αλλά και απορρίπτοντας την θεραπεία τους. Αυτό επιδεινώνει την ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία τους, με αποτέλεσμα να επιβεβαιώνονται στον κοινό νου οι πιο αρνητικές και ανέλπιδες πεποιθήσεις για τις ψυχικές διαταραχές, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που συντηρεί και διαιωνίζει το στίγμα.
Όλοι γνωρίζουμε ότι οι κοινωνικές στάσεις δύσκολα αλλάζουν. Έτσι, ο δρόμος για την απομυθοποίηση και την εξάλειψη των προκαταλήψεων και στερεότυπων γύρω από τις ψυχικές ασθένειες είναι ακόμα μακρύς και δύσκολος. Ωστόσο, η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και μέσω της ορθής πληροφόρησης και ενημέρωσης σχετικά με τις ψυχικές διαταραχές, θα μπορούσαν ενδεχομένως να συμβάλλουν θετικά στην καταπολέμηση του στίγματος.
Κορδώση, Α., Σαρίδη, Μ. & Σουλιώτης, Κ. (2015). Το κοινωνικό στίγμα της ψυχικής ασθένειας. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας, 7 (1), 8-18.Πασματζή, Ε., Κουλιεράκης, Γ. & Γιαγλής, Γ. (2016). Αυτοστιγματισμός, αυτοεκτίμηση και αυτεπάρκεια των ψυχικά ασθενών. Ψυχιατρική, 27(4), 243-
