Άστεγοι | η άλλη όψη της φτώχειας στην Ελλάδα της κρίσης

Οι άστεγοι που αποτελούσαν μέχρι σήμερα το αόρατο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, η πανδημία φαίνεται ότι στάθηκε αφορμή στην ανάδειξη του κοινωνικού προβλήματος της «αστεγίας» αλλά και του ζητήματος των κοινωνικών ανισοτήτων.

Η έλλειψη στέγης είναι ένα πολυσύνθετο κοινωνικό φαινόμενο αποτελώντας την πιο ακραία μορφή φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Η απότομη αύξηση των φαινομένων φτώχειας, η όξυνση των ποσοστών ανεργίας και κυρίως της μακροχρόνιας ανεργίας που παρατηρούνται στην Ελλάδα, ευνοούν την εμφάνιση του φαινομένου των αστέγων. Παρόλο που αριθμός των αστέγων δεν είναι ξεκάθαρος, εκτιμάται ότι περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι σε ολόκληρη την χώρα ζουν στους δρόμους ή σε κακές συνθήκες στέγασης. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση αυτού του πληθυσμού παρατηρείται κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη.

Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί, ότι οι άνθρωποι που κοιμούνται σε πεζοδρομία, σε πλατείες, σε παγκάκια, σε προσωρινά καταλύματα κτλ. δεν είναι μία πρωτόγνωρη εικόνα για την χώρα μας, απλά η οικονομική κρίση προκάλεσε την γιγάντωση του προβλήματος, με αποτέλεσμα να αυξάνονται ολοένα και περισσότεροι οι άστεγοι στην Ελλάδα. Μέχρι πρότινος η πλειοψηφία των άστεγων ανθρώπων εντάσσονταν στον «παραδοσιακό άστεγο πληθυσμό», όπως μετανάστες, πρόσφυγες, άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας, άτομα νυν και πρώην χρήστες ουσιών, εθισμένα άτομα στο αλκοόλ και στον τζόγο, σε συνδυασμό με την απουσία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Σήμερα στην Ελλάδα της κρίσης, προστίθεται και μια νέα κατηγορία αστέγων. Πρόκειται για μία «νέα γενιά αστέγων», η αποκαλούμενη τάξη των «νεοάστεγων». Ο νεοάστεγος, αποτελεί μια κατηγορία που συνδέεται με την οικονομική κρίση και αποτελείται από ανθρώπους που μέχρι πρότινος είχαν ένα ικανοποιητικό-επαρκές βιοτικό επίπεδο, άτομα με ένα μέσο ή υψηλότερο εκπαιδευτικό υπόβαθρο και συνήθως άτομα με μεσαίο κοινωνικό επίπεδο. Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που από την μία στιγμή στην άλλη, βρέθηκαν στα παγκάκια, στα πεζοδρομία, σε πλατείες, ή σε προσωρινά καταλύματα, ή ξενώνες φιλοξενίας λογω της οικονομικής κρίσης (αύξηση ανεργίας, μείωση εισοδημάτων, περικοπές στην πρόνοια), αλλάζοντας ραγδαία η ζωή τους. Μια αλλαγή η οποία η μπορεί να προκαλέσει την εκδήλωση σοβαρών συναισθηματικών και ψυχοκοινωνικών προβλημάτων αλλά και την εμφάνιση προβλημάτων συμπεριφοράς.

Στην Ελλάδα, οι πολιτικές αντιμετώπισης της έλλειψης στέγης δεν έχουν επαρκώς αναπτυχθεί και χαρακτηρίζονται ελλιπείς έως και ανύπαρκτες. Η οικονομική κρίση, τα μέτρα λιτότητας και η πολυπλοκότητα του πολιτικού συστήματος φαίνεται να είναι τα κυριότερα εμπόδια για την αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος των αστέγων. Οι παρεμβάσεις για τους αστέγους επικεντρώνονται μέχρι και σήμερα σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης(υπνωτήρια με περιορισμένη χρονικά διαμονή, συσσίτια) και αφορούν κυρίως τα πιο ακραία και δημόσια ορατά φαινόμενα έλλειψης στέγης(άστεγοι που ζουν στον δρόμο), όπου υλοποιούνται εξ’ ολοκλήρου σχεδόν από την Κοινωνία των Πολιτών. Αυτές οι παρεμβάσεις ενεργούν ως υποκατάστατο των κρατικών, κοινωνικών, πολιτικών ή ιδιωτικών φορέων, ενθαρρύνοντας ένα μοντέλο κοινωνικής διαχείρισης που επικεντρώνεται σε μη κρατικές πρωτοβουλίες. Επίσης, οι περισσότερες προσπάθειες γίνονται κυρίως από εθελοντικά και εκκλησιαστικά όργανα ή φιλανθρωπικά ιδρύματα ή από χορηγίες ιδιωτικών επιχειρήσεων, που επωμίζουν την κάλυψη βασικών στοιχειωδών ανθρωπίνων αναγκών, όπως σίτιση, περίθαλψη, είδη πρώτης ανάγκης. Αυτές ενέργειες αν και μπορεί να συνεισφέρουν σημαντικά, δεν βοηθούν στην κοινωνική ενσωμάτωση και στην κοινωνική επανένταξη των αστέγων ως ενεργά και παραγωγικά μέλη, αλλά προσφέρουν μόνο μία προσωρινή ανακούφιση και όχι μία σταθερή και ουσιαστική επίλυση του προβλήματος.

Arapoglou, Vassilis and Gounis, Kostas (2015) Poverty and homelessness in Athens: governance and the rise of an emergency model of social crisis management. GreeSE papers (90). Hellenic Observatory, European Institute, London, UK.

Arapoglou, V., Gounis, K., Siatista, D., & Soulele, D. (2015). Κοινωνική Επισφάλεια και Έλλειψη Στέγης στην Αθήνα. Διαδρομές Κοινωνικού Αποκλεισμού και Ένταξης.

Kougea, C. & Spanidis, K., 2018: Homelessness in Athens: how can the vacant buildings be a solution? URL: https://forum-wonen.nl/wp-content/uploads/2018/04/Kougea-Spanidis.pdf  Last accessed: 30.11.2018

Kourachanis, N. (2017). Homelessness policies in crisis Greece: The case of the housing and reintegration program. European Journal of Homelessness, Vol, 11(1), pp.1-22

Κουραχάνης, Ν. (2015). Το Μίγμα Ευημερίας στις Πολιτικές Αντιμετώπισης της Έλλειψης Στέγης στην Ελλάδα και οι Ευρύτερες Συνδηλώσεις του. Κοινωνική Πολιτική, 5, 64-79.

Κourachanis Νikos(2019,) Social Policy and Homelessness Services in Athens. Available at: https://www.athenssocialatlas.gr/en/article/social-policy-and-homelessness-services/