Στερεότυπα | το βάσανο της ψυχής

Τα στερεότυπα χαρακτηρίζονται από γενικεύσεις και υπεραπλουστεύσεις και οι άνθρωποι τα αποδέχονται και τα υιοθετούν ως κοινώς αποδεκτά, χωρίς να τα φιλτράρουν με βάση αντικειμενικά κριτήρια. Εκφράζουν μία γενικότερη τάση του ανθρώπου να σχηματίζει τις αντιλήψεις του, δίχως να εμβαθύνει και να εξατομικεύει. 

Συνήθως, βασίζονται σε ορατά χαρακτηριστικά που παρέχουν τη μεγαλύτερη διαφοροποίηση μεταξύ των ομάδων (για παράδειγμα, χρώμα δέρματος, φύλο, ηλικία) όσο και σε ιδιότητες ή ποιότητες που τα προσδιορίζουν (θρησκεία, εθνικότητα, κ.α.) ή ψυχολογικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τους αποδίδονται. Ωστόσο, τα στερεότυπα δεν είναι υποχρεωτικά αρνητικές και υποτιμητικές γενικεύσεις, μπορεί να εμπεριέχουν και θετικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα, «οι Έλληνες είναι φιλόξενοι», «τα αγόρια είναι καλά στα μαθηματικά». Ένας αντίστοιχος όρος για τα αρνητικά και υποτιμητικά στερεότυπα είναι ο όρος προκατάληψη.

Ειδικότερα, η προκατάληψη είναι γέννημα των στερεότυπων. Λειτουργεί κυρίως με την χρήση στερεότυπης σκέψης, μίας σκέψης δηλαδή που στηρίζεται σε πάγιες και ανελαστικές κατηγορίες. Οι προκαταλήψεις ορίζονται κυρίως ως αρνητικές ιδέες και απόψεις ενός ατόμου ή μιας κοινωνικής ομάδας οι οποίεςσυνήθως, προέρχονται από φήμες και αναληθείς πληροφορίες και οι οποίες παρουσιάζονται ως γεγονότα και αλήθειες. Για παράδειγμα, «οι αλλοδαποί είναι εγκληματίες», ή ότι «οι ανάπηροι είναι δυστυχισμένοι και απελπισμένοι» ή ότι «οι γυναίκες είναι κακοί οδηγοί». Οι προκατειλημμένοι άνθρωποι βασίζονται συνήθως σε φήμες μάλλον παρά σε αποδείξεις και δεν μεταβάλλονται εύκολα ακόμα και αν έρθουν αντιμέτωποι με νέες πληροφορίες. Οι κοινωνικές στάσεις και οι προκαταλήψεις προσδιορίζονται από μία σειρά στοιχείων γνωστικών και συναισθηματικών που το άτομο έχει αποκτήσει στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης του(οικογένεια, σχολείο, Μ.Μ.Ε.).

​Οι προκαταλήψεις, επηρεάζουν σημαντικά την κοινωνική ζωή των ατόμων αλλά και την ψυχική και σωματική τους υγεία. Πολλά στερεότυπα εκφράζουν την προκατάληψη ατόμων για άλλα άτομα ή ομάδες η οποία αντανακλά μία εχθρικότητα ή επιθετική διάθεση ή ακόμα και βίαιη συμπεριφορά απέναντι τους. Επίσης, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την άνιση μεταχείριση, την περιθωριοποίηση και τον κοινωνικό αποκλεισμό ατόμων ή ομάδων. 

Ακόμη, έρευνες έχουν δείξει, ότι η εμπειρία της προκατάληψης καταστρέφει την αυτοεκτίμηση και μπορεί να οδηγήσει σε αυτοστιγματισμό αλλά και να αποτελέσει την βάση και κατά κύριο λόγο τη δικαιολόγηση των διακρίσεων.

​Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που κουβαλούν οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ως αποτέλεσμα να αγνοούν το γεγονός, ότι κάθε άτομο έχει τις δικές του ικανότητες, δυνατά σημεία, αδυναμίες, επιθυμίες, σκέψεις και συναισθήματα. Η εθνικότητα μας, η θρησκεία μας, το φύλο μας μπορεί να αποτελούν μέρος για το ποιοί είμαστε αλλά αυτά τα χαρακτηριστικά δεν μας καθορίζουν. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ακόμη,ότι όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν συγκεκριμένα στερεότυπα για τον εαυτό τους – για παράδειγμα, ότι τα κορίτσια δεν αποδίδουν στα μαθηματικά, αυτή η γνώση επηρεάζει την ικανότητα αντίληψης και σκέψης τους αλλά και την απόδοσή τους. Τα στερεότυπα δεν περιγράφουν απλώς τι είναι οι άνθρωποι, καθορίζουν επίσης τι πρέπει να είναι ή ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος τους με βάση τα χαρακτηριστικά τους. Είτε αυτά είναιθετικά είτε αρνητικά, οδηγούν τους ανθρώπους να κάνουν εκτιμήσεις αξίας για τον εαυτό τους και να υποθέτουν τι μπορούν και τι δεν μπορούν να κάνουν εξαιτίας του ποιοι είναι. Όλα αυτά οδηγούν σε διακρίσεις και περιορίζουν την ισότητα των ευκαιριών.