Τι θα γινόταν εάν;… | ιστορικές συγκυρίες κι ερωτηματικά

Το συχνότερο ερώτημα που τίθεται σε έναν ιστορικό, είναι το «τι θα γινόταν εάν». Ένα ερώτημα εκ των πραγμάτων χωρίς δυνατή απάντηση, τις περισσότερες φορές διατυπωμένο για να δικαιώσει τις φαντασιακά ανεκπλήρωτες προσδοκίες του ερωτώντα. Προσδοκίες οπωσδήποτε όχι ατομικές αλλά συλλογικές, προσδοκίες που εκφράζουν μια πολιτική παράδοση, στηρίζουν μια εκ των υστέρων κατασκευασμένη ερμηνεία του παρελθόντος, δικαιώνουν ή καταδικάζουν μια απόφαση με την εκ των υστέρων γνώση. Η αυτονόητη απάντηση, πως επιστημονικά δεν μπορεί να υπάρξει απάντηση σε τέτοιες υποθέσεις, γίνεται δεκτή με συγκατάβαση, ουσιαστικά ισχυροποιεί τις ήδη σχηματισμένες πεποιθήσεις και η φαντασιακή αναδημιουργία μιας ιδεατής εκδοχής του παρελθόντος συνεχίζει τη ζωή της επηρεάζοντας τις αποφάσεις στην πραγματική ζωή.

Σε αυτήν την ιδεατή εκδοχή της ιστορίας, ξεχωριστό ρόλο κατέχουν οι εκλογικές αναμετρήσεις, η στάση των κομμάτων και η απόφαση του λαού για την τύχη του. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τι θα γινόταν εάν δεν είχε χάσει τις εκλογές ο Βενιζέλος το Νοέμβριο του 1920; Ο θριαμβευτής της Συνθήκης των Σεβρών, ο δημιουργός της Ελλάδας των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών καταποντίστηκε στις κάλπες, ο ίδιος δεν εξελέγη ούτε βουλευτής. Το μέγεθος της ήττας δεν έχει συνειδητοποιηθεί ούτε και σήμερα. Ο λαός συντριπτικά απέρριψε τη συνέχιση του πολέμου και βασικά τις κακουχίες που προκαλούσε στην ελληνική κοινωνία. Τι θα γινόταν εαν; Οι Λαϊκοί συνέχισαν τον πόλεμο, χρεώθηκαν την ήττα και η εκτέλεση της ηγεσίας τους συνέχισε τον Εθνικό Διχασμό μέχρι που η άνοδος της Αριστεράς επανενοποίησε θέλοντας και μη τον αστικό κόσμο. Οι εκλογές του 1920 έσωσαν τον βενιζελισμό από τη στρατιωτική ήττα, δημιούργησαν την εικόνα του Βενιζέλου ως εσταυρωμένου από τον λαό σωτήρα και ενίσχυσαν τις αντιδημοκρατικές τάσεις στην κατά τα άλλα δημοκρατική παράταξη.

Τι θα γινόταν εάν η Αριστερά δεν είχε απέχει από τις εκλόγες του 1946; Συγκροτήθηκε μια Βουλή με συντριπτική πλειοψηφία του αναστημένου Λαϊκού Κόμματος και με το Γ΄ Ψήφισμα άρχισαν επίσημα οι εκτελέσεις αριστερών πολιτών από το κράτος. Η Αριστερά τέθηκε εκτός νόμου και η μισή χώρα βρέθηκε στα σίδερα και στα ξερονήσια. Τι θα γινόταν εάν; Η αποχή δεν απομάκρυνε στην πραγματικότητα το ΚΚΕ από τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο, αντιθέτως απείχαν και κόμματα του δημοκρατικού κέντρου, του Τσουδερού, του Καφαντάρη, του Σοφιανόπουλου. Αλλά η πολιτική θέση του ΚΚΕ, και του ΕΑΜ συνολικά, έπρεπε να είναι κάτω του 10% όπως υπολόγισαν την αποχή οι Βρετανοί επικυρίαρχοι, άσχετα αν ήταν άνω του 25-30% όπως αποδείχθηκε. Με κάθε τρόπο έπρεπε η Αριστερά να μπει στην κλίνη του Προκρούστη. Οι εκλογές του 1946 θα έπαιζαν αυτόν τον ρόλο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

Παρ’ όλα αυτά, οι κρίσιμες ιστορικές συγκυρίες -και εκλογικές αναμετρήσεις- αφήνουν το σημάδι τους και επηρεάζουν το πολιτικό μέλλον με διάφορους τρόπους. Το 1920, 1946, 1958-1961, 1981, 1989 παραμένουν στη συζήτηση. Δεν θα μάθουμε ποτέ τι θα γινόταν εάν, αλλά υπήρχαν δυνατότητες για διαφορετικές ιστορικές πορείες. Ίσως και το 2015 και οι στιγμές του διαδραματίσουν παρόμοιο ρόλο στο μέλλον. Οι φετινές εκλογές; Παρά τις κουρασμένες προσπάθειες των πρωταγωνιστών, το κοινό δεν φαίνεται να συγκινείται.