Agostino Steuco: Ένας Oυμανιστής φιλόσοφος του 16ου αιώνα

Ένας ουμανιστής φιλόσοφος ‘αρχιεπίσκοπος Κισάμου’ τον 16^ου αιώνα

Από το 1205, όταν ενετικά στρατεύματα κατέλαβαν το νησί, μέχρι το 1715 η Κρήτη τελούσε υπό ενετική κυριαρχία, την οποία διαδέχτηκε η Οθωμανική αυτοκρατορία μετά τον Μεγάλο Κρητικό Πόλεμο. Οι πρώτοι δύο αιώνες της ενετικής διοίκησης σημαδεύτηκαν από συχνές συγκρούσεις των ορθόδοξων κρητικών με τους καθολικούς Ενετούς, αλλά από το 1360 η συμβίωση των δύο πολιτισμών έγινε πιο αρμονική και οδήγησε στην καλλιτεχνική και λογοτεχνική αναγέννηση του νησιού, επηρεασμένη από την Ιταλική Αναγέννηση. Ο βίος και τα έργα του Ελ Γκρέκο, τα λογοτεχνικά αριστουργήματα Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου και Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση είναι γνωστά σε όλους τους κρητικούς, και όχι μόνο. Λιγότερο γνωστή είναι η συμβολή στην Αναγεννησιακή γραμματεία του ουμανιστή φιλόσοφου Agostino Steuco, ο οποίος είχε μία ‘εξ αγχιστείας’ σχέση με την Κίσαμο.

Εικόνα 1 Steuco Agostino, ελαιογραφία σε τελάρο, συλλογή της Biblioteca Universitaria di Bologna

Ο Agostino Steuco (ή Eugunibus) γεννήθηκε το 1497 στην Ούμπρια, και το 1513 εισήλθε στο τάγμα των Αυγουστίνων μοναχών του San Salvatore της Μπολόνια. Το 1525 στάλθηκε στην μονή του Sant’Antonio di Castello στην Βενετία, όπου τέθηκε επικεφαλής της βιβλιοθήκης λόγω της ειδίκευσής του στις βιβλικές γλώσσες και των γνώσεών του στα ουμανιστικά κείμενα. Αποτέλεσε μεγάλο πολέμιο του Λουθήρου και του Εράσμου, και ένθερμο υποστηρικτή της παπικής εξουσίας και των παραδόσεων της καθολικής εκκλησίας. Η στάση του αυτή επιβραβεύτηκε από τον Πάπα Παύλο τον 3^ο με την ανάθεση της αρχιεπισκοπής της Κισάμου, και της θέσης του βιβλιοθηκάριου της παπικής συλλογής χειρογράφων και εντύπων στο Βατικανό. Ο ίδιος ωστόσο ποτέ δεν επισκέφτηκε ούτε την Κίσαμο, ούτε καν την Κρήτη, προτιμώντας να αφοσιωθεί στο έργο του βιβλιοθηκάριου μέχρι τον θάνατό του το 1548.

Το έργο του Agostino Steuco, De perenni philosophia (Περί αιώνιας φιλοσοφίας) συνόψισε και εξέφρασε με πειστικό τρόπο την πεποίθηση του φλωρεντινού πλατωνισμού, ο οποίος είχε επηρεαστεί από τους βυζαντινούς λόγιους Βησσαρίωνα και Γεώργιο Τραπεζούντιο, για την ύπαρξη μιας ενιαίας αρχαίας θεολογίας. Οι ποιητές και φιλόσοφοι της κλασικής αρχαιότητας θεωρούσε ότι εξέφραζαν με διαφορετικούς τρόπους τις βασικές αρχές του χριστιανισμού, μια ιδέα της αναγέννησης η οποία διαδόθηκε από την Ιταλία στην Γαλλία και την Γερμανία, και ψήγματα αυτής έφτασαν και στην ενετοκρατούμενη Κρήτη. Το βιβλίο του ήταν το πρώτο αφιερωμένο σε αυτό το θέμα, της philosphia perennis (αιώνιας φιλοσοφίας) και του πλατωνισμού, και συγκέντρωνε στις σελίδες του όλες τις τάσεις του πρώιμου ουμανισμού και της κλασικής μεταφυσικής.

«H λογική, όσο και τεκμήρια από πολλές φυλές και πολλές λογοτεχνίες, αποδεικνύουν ότι υπάρχει μια αρχή όλων των πραγμάτων και ότι υπήρξε μία και ίδια γνώση γι’ αυτή ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους.»

(A. Steuco, De perenni philosophia, Prefatio)