Η Επανάσταση του 1821 στην Κρήτη | Η περίοδος της Γραμβούσας
Η δεύτερη περίοδος της επανάστασηςτου 1821 στην Κρήτη, η λεγόμενη της Γραμβούσας, θα ξεκινήσει στις 2 Αυγούστου 1825 με την κατάληψη της Γραμβούσας και θα διαρκέσει ως το 1830. Από το 1828 ως το τέλος αυτής της περιόδου, το δεύτερο φρούριο στα χέρια των επαναστατών θα είναι το Καστέλι της Κισάμου.
Η Συνθήκη του Λονδίνου (6 Ιουλίου 1827) υπήρξε το έναυσμα για την αναζωπύρωση της επανάστασης στην Κρήτη. Νέα στρατεύματα μεταφέρθηκαν στη Γραμβούσα από την Πελοπόννησο. Μαζί με Κρητικούς που κατέφθασαν από νησιά του Αιγαίου πελάγους, η στρατιωτική δύναμη έφθασε τους 2.000 άνδρες περίπου. Η εκστρατεία ξεκίνησε στις ανατολικές επαρχίες και παρά τις αρχικές επιτυχίες, όπως την κατάληψη της Νεάπολης τον Νοέμβριο, εντέλει απέτυχε. Μετά από βαριά ήττα στα Μάλια της Πεδιάδας, οι επαναστάτες αποσύρθηκαν και πάλι στη Γραμβούσα.
Μετά την κατάληψη της Γραμβούσας συστάθηκε μια προσωρινή επιτροπή για τη διεύθυνση του Αγώνα και από τον Αύγουστο του 1827 συγκροτήθηκε το Κρητικό Συμβούλιο,όταν οι Κρητικοί υποπτεύτηκαν πως η Κρήτη ίσως δεν συμπεριληφθεί στο ελεύθερο ελληνικό κράτος με βάση τη Συνθήκη του Λονδίνου. Ο στόχος ήταν να απαρτιστεί με αντιπροσώπους από κάθε επαρχία της Κρήτης, 24 στο σύνολο, αλλά τον Ιανουάριο του 1828 είχε 13 μέλη: Βασίλειος Χάλης από την Επαρχίαν της Κυδωνίας (Μεγάλου Κάστρου), Μαρτινιανός Περάκης της Κισάμου, Παναγιώτης Ιωάννου του Σελίνου, Κ. Κριτοβουλίδης των Αποκορόνων, Άνθ. Ιωαννίδης των Χανίων, Ανδρέας Φασούλης των Σφακίων, Ν. Παππαδάκης του Ρεθύμνου, Δ. Βλαστός του Τεμένους, Ν. Λιμπρίτης της Γορτύνης, Δ. Στρατίδης του Καινουρίου, Ιωάννης Ξάνθης της Μιλετάξης, Θεοχάρης Αγαθάκης της Χερσοννήσου, Μανώλης Βουτζάκης της Γραμπούσης.
Το φρούριο της Γραμβούσας εξελίχθηκε επίσης σε ορμητήριο πειρατείας. Στο μικροσκοπικό νησάκι συγκεντρώθηκαν πολεμιστές που είχαν στρατολογηθεί για τον Αγώνα καθώς και διωκόμενοι από τους Τούρκους από όλο το νησί, άμαχος πληθυσμός και γυναικόπαιδα. Υπολογίζεται πως την εποχή εκείνη ο πληθυσμός επάνω στο νησί έφτανε τις 5.000 ή και 6.000. Για τον ανεφοδιασμό του νησιού με τα απαραίτητα ξεκίνησαν πειρατικές ενέργειες εναντίον πλοίων που εφοδίαζαν τα εχθρικά λιμάνια στα Χανιά και το Ρέθυμνο. Σύντομα, τα γεωγραφικά πλεονεκτήματα του φρουρίου προσέλκυσαν πειρατές από την υπόλοιπη Ελλάδα και όχι μόνο.
Πραγματικά, κατά την εποχή εκείνη η Γραβούζα [sic] ήταν ακόμα φωλιά πειρατική. Πριν εφτά μήνες χρειάστηκε ολόκληρος ο Αγγλογαλλικός στόλος και ένα απόσπασμα από ταχτικούς Έλληνες στρατιώτες με τη διοίκηση του Μαυροκορδάτου να ερευνήσουν εκείνο το καταφύγιο των κακούργων. Και το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι αυτές οι Κρητικές Αρχές αρνήθηκαν να παραδώσουν κάπου δώδεκα πειρατές, που ζητούσε ο κυβερνήτης της Αγγλικής ναυτικής μοίρας. Τότε αναγκάστηκε αυτός να βομβαρδίσει το φρούριο, να πυρπολήσει πολλά πλοία και να κάνει απόβαση για να ικανοποιήσει την προσβολή που έγινε στην Αγγλική σημαία.
Ιούλιος Βερν, Κουρσάροι του Αιγαίου
Το Κρητικό Συμβούλιο δεν κατάφερε να εξαλείψει την πειρατεία από τη Γραμβούσα και μόνο στις αρχές του 1828 οι συντονισμένες ενέργειες των στόλων των Μεγάλων Δυνάμεων θα καταστείλουν το φαινόμενο. Από το φθινόπωρο του1827, οι απειλές των Μεγάλων Δυνάμεων για δυναμική καταπολέμηση της πειρατικής δραστηριότητας και ο κίνδυνος που αυτές συνεπάγονταν όχι μόνο για την Γραμβούσα αλλά συνολικά για την έκβαση του αγώνα στην Κρήτη, οδήγησαν το Συμβούλιο στην προσπάθεια κατάπαυσης του φαινομένου. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος έφτασε στη Γραμβούσα στις 17 Ιανουαρίου 1828 ως εκπρόσωπος του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια για να παραλάβει το φρούριο και να προλάβει τυχόν καταστροφή του από τον στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων, φροντίζοντας να συμμορφωθεί το Συμβούλιο με τις απαιτήσεις τους όπως τις εξέφραζε ο ναύαρχος Στέινς (Staines).
Εις την Γραμβούσαν ευρίσκεται το Κρητικόν Συμβούλιον, το οποίον η Συγκρότησις άρχισε κατά τον παρελθόντα Αύγουστον [1827], ότε δηλαδή οι Κρήτες υποπτεύοντες μη κατορθωθή ο Συμβιβασμός κατά συνέπειαν της Συνθήκης της 6 Ιουλ. Ε. Ν., και η Κρήτη δεν συμπεριληφθή, διότι εκτός της Γραμβούσης εις κανέν άλλο μέρος σχεδόν δεν υπήρχεν σταθερά ένοπλος δύναμις, αλλ’ όλα τα πολεμικά κινήματα των Κρητών επεριορίζοντο εις ενέδρας τινάς, και άλλα τοιαύτα απεφάσισαν να ενεργήσουν πάλιν συστηματικώτερον και να κινήσουν όλον τον λαόν της Κρήτης εις τον υπέρ ελευθερίας αγώνα
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος προς Ιωάννη Καποδίστρια, Αίγινα 24 Ιανουαρίου 1828
Η φρουρά της Γραμβούσας αποτελείτο από 130 άνδρες απ’ όλες τις περιοχές της Κρήτης που είχαν έρθει στο φρούριο μαζί με τις οικογένειές τους. Αρχηγός της φρουράς ήταν ο Μαρκούλης Ρενιέρης.
Στις αρχές Ιανουαρίου 1828 κατέφθασαν ο Εμμανούηλ Αντωνιάδης και ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης με 100 ιππείς. Στο φρούριο υπήρχαν και 1.200 Στερεοελλαδίτες που είχαν αποσυρθεί εκεί μετά την αποτυχία της εκστρατείας στις ανατολικές επαρχίες. Αυτές οι δυνάμεις θα έδιναν τη μάχη του Φραγκοκάστελου. Θα την δούμε σε επόμενο άρθρο μας.
